STARCZA

 

sołtys Łukasz Nalewajka

 

 

 

   Pierwsze wzmianki o wsi Starcza pochodzą z lat 60-tych XVII wieku,  dokładniej  z 1660  roku i z 1662 roku. Pod tą ostatnią datą osada została wymieniona jako Starca. W przeszłości wioskę określano na mapach i w starych księgach Starczami, Storcami, Storcą i pomyłkowo Zimną Wodą. Ta ostatnia nazwa była i jest mianem zachodniej części wsi.

Początki Starczy sięgają II połowy XVI wieku i wiążą się z założoną nieopodal w 1563 r. kuźnicą Własną. Z działalnością owej kuźnicy żelaza należy  łączyć powstanie nie tylko Starczy, ale również Własnej i Klepaczki. Omawiana wioska została lokowana na obszarze zarośli o określeniu Pniewno, wymienionych w dokumentach z 1270 roku i z 1341 roku oraz w miejscu nazwanym w przywileju Bolesława Wstydliwego z 1270 r.- „Borunowska Stza”(czytaj: Stca), czyli Boronowska Starcza. Najprawdopodobniej już w XIII wieku był tu pojedynczy dom osadniczy, tzw. źreb. Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiego słowa „starczek” czyli pniaczek.     

Teren dzisiejszej Starczy (również Rudnika Małego, Rudnika Wielkiego, a może i Własnej) aż po wiek XV należał do Śląska. Od XVI wieku obszar Starczy znajdował się już w granicach I Rzeczypospolitej, w powiecie lelowskim województwa krakowskiego.

Osada do 1793 roku była własnością królewską klucza Poczesna w starostwie olsztyńskim. Wieś pod względem administracji kościelnej podlegała utworzonej w 1606 roku parafii w Poczesnej, choć chłopi jeszcze w XVIII wieku korzystali z posług kościoła w Lubszy.

W 1660 roku w Starczy żyło 5 gospodarzy (3 kmieci i 2 chałupników). Wcześniej, zapewne w I poł. XVII w. (przed najazdem Szwedów na Polskę) w wiosce było 17 gospodarzy: 13 kmieci i 4 chałupników.

W 1787 roku Starcza liczyła 214 mieszkańców, a dwa lata później tylko 142 osoby, w tym 5 Żydów. W 1790 roku osada miała 24 budynki mieszkalne (21 chałup o jednym gospodarzu, 1 buda, 1 karczma i 1 dom żydowski) oraz 127 osób (64 płci męskiej, 63 płci żeńskiej), z czego 4 były wyznawcami religii mojżeszowej. W następnym roku we wsi też stały 24 zabudowania, w tym 2 karczmy. Jedna nowa z dwiema izbami gościnnymi i stajnią, znajdowała się za wsią jako austeria (zajazd) starościńska. Druga stanowiła własność żydowską. Wioska w 1791 roku liczyła 125 ludzi (63 mężczyzn i 62 kobiety). Żyjący wówczas w Starczy Żydzi należeli do kahału (gminy żydowskiej) w Janowie.

Jedno ze źródeł z końca XVIII wieku opisywało Starczę jako „ wieś w gruntach przypiaszczystych położona, nieporządkową ciągłością obsady, ale na pustkowia blisko siebie i po sobie następujące podzielona, które jedną zawierają nomenklaturę Własnej”. W XIX wieku te pustkowia (części wsi i przysiółki) miały już swoje nazwy: Cesarze, Barwinek, Urbany, Przegony, Zimna Woda, Badory i Zdechlowizna. W 1827 roku w 25 domach żyło 259 ludzi, a w 1890 roku w 59 zabudowaniach było już 451 mieszkańców. Z kolei na przełomie lat 1899/1900 stan ludności Starczy przekroczył liczbę pięćset i wynosił 575 osób zamieszkałych w 82 budynkach.

W  czasach zaboru rosyjskiego na Zimnej Wodzie mieściła się komora celna, którą Julian Ursyn Niemcewicz w 1821 roku opisywał tak: „Mały strumyk Zimne Wody zwany od niepamiętnych czasów dzielił Polskę od Śląska….. Gdyby nie mały przykomorek, pięć utkwionych w ziemię dzid i kilku kozaków, którym paszport mój do podpisania dawać musiałem, nie byłbym wiedział, że to granica….”. Z kolei za wsią, na wprost ujścia Zimnej Wody do Kamieniczki, do pierwszej wojny światowej stała graniczna strażnica.

W 1933 roku wioskę zamieszkiwało 928 osób na obszarze 744 hektarów, w tym  345 ha stanowiło ziemię orną.

Sołectwo od początku powstania gmin w XIX wieku, aż do 1952 roku należało do gminy Rększowice. W latach 1952-1954 i 1973-1991 znalazło się w gminie Kamienica Polska. W okresie lat 1955-1972 było siedzibą gromady, skupiającej sześć wsi: Starcza, Klepaczka, Łysiec, Rudnik Mały, Rudnik Wielki z Huciskiem i Własna. Od 1992 roku Starcza jest samodzielną gminą.

W latach trzydziestych XIX wieku założono w omawianej miejscowości szkołę, która już w następnym dziesięcioleciu upadła. Wznowiono jej działalność dopiero po 1910 roku. W 1914 r. szkoła mieściła się w budynku własnym i zatrudniała jednego nauczyciela. W 1931 roku w dwuklasowej szkole powszechnej 220 uczniom nauki udzielało 2 nauczycieli.

Po „Jędrzejowiczowskiej” reformie oświaty z marca 1932 roku szkoła ta stała się czteroklasową, choć nauka trwała w niej siedem lat. Dopiero od roku szkolnego 1937/1938 była to już siedmioklasowa szkoła powszechna, czyli III stopnia, w której   7 nauczycieli uczyło 407 dzieci.

 W okresie międzywojennym działała w Starczy ochronka, czyli przedszkole, założona w roku szkolnym 1922/1923.

 W latach 20-tych XX wieku (1928-1929) chłopi trzech wiosek, tj. Starczy, Własnej i Klepaczki założyli jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej w Starczy. W 1931 roku tutejsza straż liczyła 24 członków.

Pod względem wyznaniowym większość mieszkańców omawianej miejscowości w jej historii stanowili katolicy, chociaż żyli tu też wyznawcy judaizmu. Na początku XX wieku kilkanaście rodzin ze Starczy, Klepaczki i Własnej zostało zwolennikami religijnego ruchu mariawickiego, działającego do 1906 roku w łonie Kościoła rzymskokatolickiego. Z końcem tegoż roku mariawici, wyłączeni z Kościoła macierzystego, założyli własną organizację wyznaniową. Miejscowa parafia mariawicka w 1907 roku miała 130 wiernych. Mariawici pobudowali w latach 1907-1908 drewniany kościółek w Starczy i urządzili cmentarz grzebalny w Rudniku Małym. W 1913 roku cmentarz został podzielony na dwie części: rzymskokatolicką (5/6) i mariawicką (1/6). W okresie międzywojennym liczba mariawitów zmniejszyła się do około 100 osób.

W lipcu 1911 roku biskup włocławski, Stanisław Zdzitowiecki utworzył rzymskokatolicką parafię w Starczy, wydzielając ją z Poczesnej (dekret erekcyjny nie zachował się). W skład nowej parafii  na  początku  wchodziły  wsie:   Klepaczka,   Łysiec,   Starcza   i   Własna.   Później   przyłączono z Koziegłów Rudnik Mały (1919 r.) i  Rudnik Wielki  (1922 r.)  Jeszcze  przed  erygowaniem  parafii,  tj. w 1910 roku, katolicy wystawili okazałą plebanię (rozebrano ją w 1993 roku). W roku następnym postawili w Starczy drewnianą kaplicę, a  w  latach  1928 – 1934, gdy proboszczem był ks. Wacław Kucharski,  na  miejscu  wspomnianej  kaplicy,  wybudowali  w  stylu  neobarokowym  kościół  z  cegły i kamienia piaskowca. Obiekt sakralny został konsekrowany przez częstochowskiego biskupa Teodora Kubinę 29 września 1935 roku.

            We wrześniu 1939 roku nie było w rejonie Starczy większego punktu oporu i wieś została zajęta przez wojska hitlerowskie w pierwszych dniach wojny (2 września). Większość mieszkańców w popłochu opuściła swoje zagrody, uciekając przed Niemcami w kierunku Janowa. Do wioski nie udało powrócić się wszystkim. Pięciu zginęło za Zrębicami. Podczas okupacji Starczę wraz z pozostałymi  sołectwami gminy Rększowice wcielono do III Rzeszy, do powiatu Blachownia w rejencji opolskiej. W tych mrocznych czasach rozwijało się we wsi tajne nauczanie prowadzone przez nauczycielkę Stanisławę Kucharczykową. W nocy z 17-18 stycznia 1945 roku do Starczy i okolicznych miejscowości wkroczyły oddziały Armii Radzieckiej, wypierając z tych terenów Niemców. 

            Istniejąca od 1 stycznia 1955 roku gromada Starcza, na koniec 1970 roku liczyła 3079 mieszkańców i zajmowała 3755 hektarów powierzchni. Posiadała biuro gromadzkiej rady narodowej, ośrodek zdrowia, 2 szkoły 8-klasowe o 18 izbach, przedszkole z 45 miejscami, 4 świetlice wiejskie, 3 biblioteki, salę do wyświetlania filmów o 100 miejscach, agronomówkę  oraz punkt skupu mleka i płodów rolnych. Na terenie gromady działały 4 kółka rolnicze, 4 koła gospodyń wiejskich, 4 ochotnicze straże pożarne i 6 spółek wodno-melioracyjnych.

            W  okresie istnienia gromady do 1959 roku zelektryfikowano Starczę, oprócz kilku zagród w Kolonii Starczańskiej (tzw. Łazów albo Górali ), do których doprowadzono prąd w 1964 roku. Urządzono ośrodek zdrowia w budynku prywatnym, wykonano przez wieś drogę bitą, później asfaltową, otwarto bibliotekę publiczną (1960 r.). W latach 1965-1966 wybudowano nową szkołę podstawową tzw. tysiąclatkę, którą oddano do użytku w lutym 1967 roku. Placówka oświatowa posiadała 10 sal lekcyjnych, 2 pracownie, salę gimnastyczną, świetlicę z jadalnią i kuchnię.

            W latach siedemdziesiątych wystawiono dom nauczyciela dla czterech rodzin, oddany do użytku z początkiem 1980 r. oraz ośrodek zdrowia – otwarty 18 grudnia 1977 r. W przychodni mieściły się trzy gabinety lekarskie ( lekarza ogólnego, poradni dziecięcej i stomatologiczny), gabinet zabiegowy i punkt szczepień oraz dwa mieszkania dla lekarzy. Przez całe lata osiemdziesiąte ciągnęła się budowa remizo-świetlicy – obiektu, w którym od czerwca 1992 roku ma siedzibę Urząd Gminy.

            W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku wioska wzbogaciła się o sieć wodociągową (1994 r.) i telekomunikacyjną (1996 r.), własne ujęcie wody pitnej (1995 r.) i stację jej uzdatniania (1997 r.), nowy budynek przedszkola (1998 r.) oraz bank spółdzielczy (1999 r.).

             W pierwszą dekadę XXI wieku Starcza  weszła wielkimi inwestycjami, na skalę niespotykaną w historii miejscowości. W latach 2001-2002 wybudowana została gminna oczyszczalnia ścieków wraz z siecią kanalizacji sanitarnej. W okresie 2005- 2006 za budynkiem przedszkola wykonano boisko do koszykówki  i siatkówki z parkingiem i częścią rekreacyjną, a w latach 2006-2008 wystawiono pełnowymiarową salę sportową przy szkole podstawowej. W 2007 roku termomodernizacją objęto budynek Urzędu Gminy i dom nauczyciela. W 2009 roku został wyremontowany i rozbudowany ośrodek zdrowia. Z kolei w latach 2009-2010 wybudowano budynek zaplecza boiska sportowego. W omawianym czasie dokonano też przebudowy dróg wraz z budową ciągów pieszo-rowerowych wzdłuż głównych ulic Starczy.

            Pod względem ludności wioska w 1970 roku liczyła 1125 mieszkańców, w 1977r. – 1295 osób, zaś w 1988 roku 1216. Na koniec XX wieku, tj. w 2000 roku osada miała 1230 mieszkańców,  a dziesięć lat później 1222 .

            Dziś Starczę, leżącą nad rzeką Kamieniczką i jej lewym dopływem Zimną Wodą, zamieszkują 1234 osoby (stan na 31.12.2013r.). Wieś zajmuje powierzchnię 745 hektarów.

            Obecnie sołectwo stanowi centrum usługowo-handlowe, kulturalne, światowe, religijne
 i rekreacyjno-sportowe dla całej gminy Starcza i dla Rudnika Wielkiego z gminy Kamienica Polska. Znajdują się tu: Urząd Gminy, Urząd Stanu Cywilnego, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Ośrodek Zdrowia, punkt apteczny, filia Urzędu Pocztowego w Kamienicy Polskiej, filia Banku Spółdzielczego w Myszkowie, Szkoła Podstawowa im. Józefa Lompy, Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, Gminne Przedszkole, biblioteka, świetlica środowiskowa dla dzieci i młodzieży,  dwa kościoły (kościół parafii katolickiej pod wezwaniem NMP Częstochowskiej i kościół parafii starokatolickiej mariawitów p/w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy),  remiza strażacka z salą  przyjęć  okolicznościowych,   hala sportowa, boisko  do piłki nożnej, dwa boiska  do koszykówki i siatkówki oraz trzy miejsca rekreacyjno-wypoczynkowe i  place zabaw, kilka zakładów produkcyjnych (m.in. wyrób lamp oświetleniowych, produkcja kory i ziemi ogrodniczej) i sklepów różnej branży, a także gminne targowisko.

             We wsi działają Ochotnicza Straż Pożarna, Gminny Klub Sportowy „Czarni”, Gminne Koło Gospodyń Wiejskich oraz Koło Emerytów i Rencistów.

 Jednostka OSP zrzesza 25 druhów ze Starczy, Własnej i Klepaczki. Strażacy aktywnie uczestniczą w akcjach ratowniczo-gaśniczych, zawodach sportowo-pożarniczych i ćwiczeniach bojowych.

Koło Gospodyń Wiejskich zostało reaktywowane w 1995 roku. Liczy 24 członkinie. Przy KGW działa Zespół Śpiewaczy „Starczanki”, który od lat występuje ze swoim repertuarem na gminnych uroczystościach oraz reprezentuje gminę na przeglądach i dożynkach powiatowych.

Miejscowe Koło Emerytów i Rencistów jest najmłodszą organizacją, istniejącą od 2006 roku.  Zrzesza 45 członków. Zajmuje się urządzaniem wycieczek i okazjonalnych imprez dla seniorów.

            Gminny Klub Sportowy powstał w 1994 roku na bazie zlikwidowanego Ludowego Klubu Sportowego. Prowadzi sekcję piłki nożnej, rozgrywającą mecze w klasie A.

            W Starczy usytuowanych jest dziewięć przystanków komunikacji zbiorowej. Dojechać z nich można  do Bytomia, Częstochowy, Gliwic, Kamienicy, Katowic, Łyśca,  Poraja i Tarnowskich Gór.

 

Wiesław Roman Szymczyk

 

 

 

 

Najnowsze aktualności