ŁYSIEC
sołtys IRENA CABAN
Jak powstanie Klepaczki, Starczy i Własnej łączy się z kuźnicą Własną, tak geneza wsi Łysiec związana jest z kuźnicą Osiny. Ta „fabryka” żelaza, zwana też kuźnicą Hybakowską, została założona w końcu XV wieku. W 1498 roku Jan Olbracht król Polski potwierdził braciom Maciejowi i Grzegorzowi Hybakom (Hibakom) - kuźnikom z Osin dawny dokument na tę kuźnicę i nadał im wolność karczunku lasów starostwa olsztyńskiego, młyn do przemiału ziarna oraz zobowiązał do daniny na rzecz zamku w Olsztynie.
Kuźnicy Maciej i Grzegorz Błeszyńscy zwani najpierw Hybakami w swoich dobrach (włościach ziemskich) posiadali grunty Osin i Łyśca. Najstarsze źródła nie wymieniały osobno wsi Łysiec, lecz obszar Osin i Łyśca określały jako dobra Osiny. Dopiero przywilej z 1633 roku Władysława IV Wazy dla Krzysztofa Korycińskiego z Pilicy (Pilcy) wymienia wioskę Łysiec. W akcie tym król Polski zezwolił staroście wojnickiemu na przekazanie (cesję) synowi Janowi Stanisławowi Korycińskiemu kuźnicy Osiny z drutarnią i blacharnią oraz wsi Łysiec.
Wioska powstała jednak wcześniej. Właściciele największego zakładu hutniczego w starostwie olsztyńskim, jakim była kuźnica Osińska, w przeciągu XVI wieku osadzili chłopów na gruntach częściowo już wykarczowanych lasów, u podnóża góry Łysiec. Posiadacze kuźnicy Hybakowskiej, tj. rodziny Błeszyńskich, Gosławskich i Korycińskich, żyjący w XVI i XVII wieku, byli zarazem posesorami (właścicielami) Osin i Łyśca.
Nazwa omawianej osady wywodzi się od góry Łysiec, zwanej również Górą Łysiecką (331 m npm.), na zboczu której lokowana została najstarsza część wsi.
W starych dokumentach miejscowość nazywano też Łyszec, Łyziec, Lysiec, Lisiec i Lisice.
Wioska najpierw należała do parafii Zrębice, od 1606 roku do Poczesnej (wydzielonej ze Zrębic), a w końcu (od 1911 roku) do parafii Starcza.
W czasach przedrozbiorowych Łysiec był własnością królewską starostwa olsztyńskiego (powiat lelowski, województwo krakowskie) w 1788 roku oddaną wraz z Osinami w dzierżawę przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego staroście olsztyńskiemu Stanisławowi Sołtykowi i jego żonie Karolinie z Potockich.
W 1783 roku wieś należała do wójtostwa Osiny, będącego własnością majorowej Garlikowskiej. W tymże roku w osadzie przebywały 63 osoby, wśród nich 3 narodowości żydowskiej. W 1789 roku wioska miała 11 budynków mieszkalnych, w tym jeden budynek zamieszkały przez szlachcica i jedną budę oraz 61 ludzi (30 mężczyzn, 31 kobiet), z tego 5 szlachciców. Dwa lata później w miejscowości było również 11 domów, w tym 1 dom zamieszkały przez Kazimierza Doruchowskiego, dożywotniego komornika przy kawałku gruntu i 55 mieszkańców, z tego 5 rodu szlacheckiego.
W XIX wieku Łysiec podzielony był na trzy części: Łysiec Górny (Góra), Łysiec i Folwark Łysiec. W 1884 roku w Łyścu stało 18 zabudowań ze 122 osobami, a istniejący przy wiosce folwark – wchodzący w skład dóbr ziemskich generała Lebiediewa jako tzw. majorat – posiadał 1 dom i 10 ludzi.
W dwudziestoleciu międzywojennym wioska składała się z trzech osad: Łyśca, Kolonii Łysiec (Pańskie) i Łysieckich Komorników. Kolonia Łysiec powstała w wyniku parcelacji w latach dwudziestych folwarku państwowego, dawnego majoratu.
W 1933 roku Łysiec z Komornikami miał 218 hektarów powierzchni (118 ha ziemi ornej), 38 budynków mieszkalnych i 245 osób (107 mężczyzn, 138 kobiet), zaś Kolonia posiadała 110 hektarów obszaru (74 ha gruntów ornych), 5 domów i 35 ludzi (23 mężczyzn, 12 kobiet). Na Komornikach istniały 2 domy, w 1939 roku 3 zagrody, a w czasach okupacji niemieckiej 4 chałupy. Łącznie w Łyścu w 1933 roku stały 43 budynki mieszkalne, w których przebywało 280 osób. W omawianym czasie (1931r.) istniało we wsi przedszkole (ochronka), działające od roku szkolnego 1922/1923 oraz pracowała prywatna cegielnia.
W pierwszym dziesięcioleciu międzywojennym (lata dwudzieste XX w.) funkcjonowała tu też, mieszcząca się w jednej izbie prywatnego budynku Józefa Kukuły, szkoła o najniższym stopniu zorganizowania, do której dochodziła nauczycielka szkoły powszechnej ze Starczy. Na skutek starań kierownictwa szkoły w Starczy, szkółka w Łyścu została zlikwidowana na rzecz utworzenia w Starczy siedmioklasówki. Odtąd dzieci łysieckie musiały chodzić przez wertepy i zatopione łąki (między Łyścem a Klepaczką) do szkoły oddalonej o 3 km.
Przed napaścią Niemiec hitlerowskich na Polskę, na Górze Łysieckiej odbyła się antyfaszystowska manifestacja młodzieży i nauczycieli szkoły powszechnej w Starczy. Było to 23 lub 24 czerwca 1939 roku. Wtedy to na szczycie wzgórza rozpalono ognisko tzw. sobótkę i przy patriotycznych pieśniach spalono chochoła (słomianą kukłę), przedstawiającego Adolfa Hitlera. W odwet za to, w pierwsze dni wrześniowe – jak opowiadali ludzie – Niemcy mieli spalić wieś, lecz pomyliła im się nazwa wioski i zamiast Łyśca puścili z dymem pobliski Łaziec.
Jeszcze przed nadejściem wojsk niemieckich prawie wszyscy mieszkańcy wioski opuścili swoje domostwa, uciekając w kierunku Janowa. Wrócili zaraz po przejściu frontu na wschód.
W czasie okupacji obszar Łyśca często, ze względu na bliskość przedwojennego poligonu wojskowego w Nieradzie i na Górze Łysieckiej, objęty był ćwiczeniami bojowymi. W trakcie jednego z takich szkoleń, na początku wsi od zabłąkanej kuli zginął niemiecki żołnierz, stojący na warcie. Potwierdzenie tego faktu przez drugiego wartownika uratowało mieszkańców przed wymordowaniem, a chałupy przed spaleniem.
Niemcy opuścili wioskę przed wieczorem 17 stycznia 1945 roku. Nad ranem 18 stycznia we wsi byli już Sowieci. Armia Radziecka wyzwoliła Łysiec i okoliczne wioski spod okupacji hitlerowskiej, lecz jej żołnierze często zachowywali się jak okupanci. Najbardziej odczuły to kobiety, które musiały się ukrywać przed sowieckimi żołdakami.
Po drugiej wojnie światowej, w latach pięćdziesiątych w środku wioski, przy drodze do Zawady wybudowano strażnicę. Natomiast w następnej dekadzie wykonano drogę bitą przez wieś i przeprowadzono
(do 1962r.) elektryfikację 70 gospodarstw. Elektryczność nie dotarła do Komorników, które przed 1962 rokiem opustoszały.
W 1970 roku ludność sołectwa liczyła 394 osoby, a powierzchnia wynosiła 329 hektarów. Z kolei w 1977 roku liczba mieszkańców wzrosła do 433 ludzi i prawie taka sama została odnotowana w 1988 roku – 431 osób. Na koniec XX wieku, tj. w 2000 roku w Łyścu odnotowano 411 stale zameldowanych, a dziesięć lat później (2010r.) 404 meldunki.
W ostatniej dekadzie XX wieku, już w czasie istnienia gminy Starcza, omawiana miejscowość zyskała wodociąg (1992r.) i drogę asfaltową do Własnej (lata 1997 – 1998). W następnym okresie w wiosce wybudowano kanalizację sanitarną (2003r.), urządzono drogę dojazdową do Góry Łysieckiej (2005r.), wykonano boisko do piłki nożnej z zapleczem rekreacyjnym na górze Łysiec (2006r.), wyremontowano świetlicę wiejską (2009r.), przebudowano drogę powiatową (ul. Częstochowską) i wybudowano chodnik (2010r.), rozbudowano wodociąg na osiedlu (lata 2010 – 2012), przebudowano drogę Łysiec – Własna (2012r.) oraz wykonano plac zabaw (2012r.).
Aktualnie w Łyścu mieszka 460 osób (stan na 31 grudnia 2013r.). Wioska, która do niedawna była typową ulicówką z jedną ulicą, obecnie się rozrasta. Zabudowują się tereny przy nowych ulicach. Powstaje osiedle domów jednorodzinnych w południowej części wsi na tzw. Pańskim. Odradza się też przysiółek Łysieckie Komorniki.
W wiosce znajdują się: remiza strażacka, dwa sklepy ogólnospożywcze, kilka zakładów usługowych, boisko sportowe, miejsce rekreacyjno-wypoczynkowe, plac zabaw oraz pięć przystanków komunikacji zbiorowej. Autobusami można dojechać do Bytomia, Częstochowy, Kamienicy, Poraja, Starczy i Tarnowskich Gór. Od listopada 2006 roku kursuje też wahadłowo prywatna linia busowa na trasie
Tarnowskie Góry – Woźniki – Starcza – Częstochowa.
Wiesław Roman Szymczyk